De EU-Mercosur Overeenkomst: Een vertraging van een kwart eeuw en de prijs van institutioneel drijfzand
Samenvatting.
De langdurige, kwart eeuw durende reis van de EU-Mercosur Partnerschapsovereenkomst is een krachtig voorbeeld van institutioneel drijfzand, dat laat zien hoe de huidige bestuursstructuur van de Europese Unie haar een cruciale strategische kans heeft gekost.
Als er een wendbaarder, verenigd ‘Federaal Europa’ had bestaan met meerderheidsstemming over buitenlands en handelsbeleid, had een akkoord al in 2015 kunnen worden gesloten. Het onvermogen van de EU om daadkrachtig op te treden, is geworteld in haar structurele tekort — de doctrine van ‘gedeelde soevereiniteit’ en de voortdurende unanimiteitsvereiste die het mogelijk maakt dat de binnenlandse politieke zorgen van één lidstaat (zoals die van Franse boeren) strategische initiatieven voor het hele blok lamleggen.
De EU miste de kans haar leidende mondiale positie in de Mercosur-regio veilig te stellen voordat China de grootste handelspartner van het blok werd en een dominante financieringsbron. Deze diplomatieke verwaarlozing en traagheid verminderden de strategische waarde van de overeenkomst aanzienlijk ten tijde van politieke overeenstemming.
Een overeenkomst die in 2015 was gesloten, zou de EU aanzienlijke, preventieve voordelen hebben opgeleverd:
- Strategische Primo: Het zou de invloed van de EU hebben verstevigd, waardoor ze vanuit een dominante positie kon handelen en effectief de snelle economische opkomst van China in de regio kon tegenwerken.
- Grondstofzekerheid: Het zou de EU meer veilige en tijdige toegang hebben gegeven tot essentiële grondstoffen voor de groene en digitale transities, zoals 25 van de 34 aangewezen Kritieke Grondstoffen die in Latijns-Amerika voorkomen.
- Diversificatie van de toeleveringsketen: De EU had een voorsprong kunnen krijgen in het verminderen van risico’s op haar toeleveringsketens, het veiligstellen van grondstoffen zoals lithium (essentieel voor EV-batterijen) en mogelijk nieuwe energiebronnen zoals vloeibaar aardgas (LNG) uit de Vaca Muerta-velden in Argentinië, terwijl ze haar streven naar strategische autonomie versterkte.
Het EU-Mercosur verhaal is een waarschuwing: het institutionele ontwerp, gekenmerkt door trage intergouvernementele consensus, vormt een directe bedreiging voor Europa’s vermogen om snel en daadkrachtig te handelen in een concurrerende mondiale omgeving.
De EU-Mercosur Partnerschapsovereenkomst: een tijdige alliantie of een gemiste kans?
1. De EU-Mercosur Partnerschapsovereenkomst
De partnerschapsovereenkomst tussen de Europese Unie (EU) en Mercosur (Argentinië, Brazilië, Paraguay en Uruguay) vertegenwoordigt de culminatie van een kwart eeuw aan complexe onderhandelingen. Als deze wordt geratificeerd, zou het een van ’s werelds grootste vrijhandelszones creëren, die meer dan 718 miljoen mensen verbindt en een markt vormt die bijna 25% van het wereldwijde BBP omvat. Ontstaan uit een langdurig en vaak moeizaam diplomatiek proces, heeft de overeenkomst tot doel handelsbelemmeringen af te bouwen, economische integratie te bevorderen en een strategisch bondgenootschap te smeden tussen twee grote wereldblokken. De definitieve vorm weerspiegelt echter een delicate balans tussen concurrerende belangen, geactualiseerde duurzaamheidsvereisten en de druk van een snel veranderend geopolitiek landschap.
1.1. De 25-jarige onderhandelingsreis: Een gedetailleerde tijdlijn
Het pad naar de EU-Mercosur overeenkomst is lang geweest en gekenmerkt door veranderende politieke prioriteiten en economische tegenwind. Deze uitgebreide tijdlijn benadrukt de inherente complexiteit van het onderhandelen over een alomvattende deal tussen twee diverse en intern verdeelde blokken.
- 1995: Initiële Conceptie. De basis voor de huidige overeenkomst werd gelegd met de ondertekening van de Interregionale Kader Samenwerkingsovereenkomst, die in 1999 van kracht werd en werd gezien als een opstap naar een volledige bi-regionale associatie.
- 28 juni 2019: Eerste Politieke Overeenkomst. Na bijna twee decennia van gesprekken bereikten de onderhandelaars een politieke overeenkomst over de tekst van de handelscomponent, wat een belangrijke doorbraak betekende.
- Maart 2023: Herstart van de onderhandelingen. Het proces werd nieuw leven ingeblazen om in te spelen op nieuwe eisen van beide kanten. De EU streefde naar strengere, beter afdwingbare duurzaamheidsverplichtingen, met name op het gebied van klimaatverandering en ontbossing, terwijl Mercosur meer beleidsruimte wilde voor zijn industriële ontwikkeling.
- 6 december 2024: Definitieve politieke overeenkomst. Na intensieve onderhandelingen bereikten de EU en de vier oprichters van Mercosur een tweede, geüpdatete politieke overeenkomst over de handelspijler.
- Pad naar invoering. De overeenkomst is nog niet van kracht. Ze moet nog een reeks belangrijke procedurele obstakels doorlopen, waaronder een laatste ondertekening, instemming van het Europees Parlement (EP), en een complex goedkeurings- en ratificatieproces waarbij mogelijk alle parlementen van de 27 EU-lidstaten betrokken zijn.
Deze pijnlijke vertraging van een kwart eeuw komt niet door een gebrek aan wederzijds belang, maar door een terugkerende botsing van onverenigbaar binnenlands protectionisme, diepgaande institutionele starheid en grillige geopolitieke veranderingen.
De aanvankelijke patstelling: protectionisme overheerst (1999–2016)
De vroegste en meest aanhoudende barrière was de fundamentele economische onverenigbaarheid tussen de twee blokken, wat leidde tot een voortdurende ‘auto’s voor koeien’ impasse. Het kernprobleem draaide om de toegang tot de landbouwmarkten.
De eerste onderhandelingen werden in 2004 stopgezet vanwege een volledige ‘mismatch in het ambitieniveau voor de liberalisering van de landbouwhandel’. Mercosur-landen, met name Argentinië en Brazilië, stonden erop toegang te krijgen voor hun zeer competitieve landbouwproducten, waarvoor ze krachtige en eensgezinde weerstand ondervonden van invloedrijke Europese boerenbonden. Deze defensieve belangen, vooral geleid door landen als Frankrijk, Oostenrijk en Polen, blokkeerden jarenlang vooruitgang.
De onderhandelingen kwamen tot stilstand tijdens een periode van ‘wederzijdse desinteresse’ tussen 2004 en 2009. Zelfs toen de onderhandelingen formeel werden hervat in 2010, liepen ze opnieuw vast in 2012 vanwege interne politieke wisselvalligheden binnen Mercosur. In die tijd voerden centrum-linkse regeringen in Brazilië en Argentinië een ‘zuid-zuid samenwerkingsagenda’ gebaseerd op enorme grondstoffenwinsten en gaven ze prioriteit aan beschermende industriële beleidsmaatregelen, in plaats van aan een vrijhandelsovereenkomst met de EU. Argentinië nam daarbij met name sterke protectionistische maatregelen aan en verzette zich aanvankelijk tegen liberalisering.
De Moderne Blokkade: Milieu- en Democratische Tekorten (2019–2024)
Na de hervatting in 2016 en de snelle afronding van het juni 2019 ‘principe-akkoord’, stuitte het ratificatieproces op een nieuwe, politiek geladen blokkade: duurzaamheid.
De daaropvolgende vijfjarige vertraging (2019–2024), bekend als de ‘Amazon Freeze’, werd de geopolitiek kostbaarste periode. De ratificatie stokte direct door felle tegenstand binnen de EU, veroorzaakt door de toenemende wereldwijde bezorgdheid over de ontbossingssnelheden in Brazilië onder de regering-Bolsonaro. De EU stond erop het Handels- en Duurzame Ontwikkelingshoofdstuk (TSD) te versterken en eiste naleving van het Akkoord van Parijs als essentieel onderdeel. Mercosur betoogde op zijn beurt dat de daaropvolgende invoering door de EU van unilaterale duurzaamheidsmaatregelen, zoals de Verordening voor Ontbossingsvrije Producten (EUDR), de oorspronkelijke handelsvoordelen die hen waren beloofd, ondermijnde.
Institutionele en Procedurele Belemmeringen
Naast economie en milieu vertraagde de aanhoudende institutionele fragiliteit aan beide kanten het proces tot een slakkengang, waardoor zelfs kleine geschillen jarenlang inertie veroorzaakten.
1. Interne zwakte van Mercosur: De organisatie is een ‘wizige handelsblok’, opgebouwd op puur intergouvernementele dynamiek waarbij alle belangrijke beslissingen consensus vereisen onder de nationale presidenten. Dit betekent dat de wisselende Argentijnse en Braziliaanse regeringen vaak ‘onverenigbare politieke posities’ innamen, wat consensus binnen Mercosur bemoeilijkte. Voorgeschiedenis van ‘gebrekkige uitvoering’ verzwakte het vertrouwen in Mercosur’s vermogen om langetermijnverplichtingen na te komen verder.
2. Gebrek aan transparantie: Het onderhandelingsproces, dat meer dan twee decennia besloeg, werd consequent gekenmerkt door ‘geheimhouding, ondoorzichtigheid en gebrek aan democratische controle’. Critici, waaronder vakbonden en maatschappelijke organisaties, beklaagden zich herhaaldelijk dat ze op afstand werden gehouden, terwijl de bedrijfslobby vaak buitensporige invloed had en zelfs specifieke hoofdstukken (zoals Regels van Oorsprong voor textiel) afrondde. Deze ondoorzichtigheid bleef bestaan in 2023 en 2024, wat de publieke oppositie en het wantrouwen in de democratie voedde.
3. Het complexe ratificatie-matrix: De EUMPA wordt aangeduid als een ‘gemengde overeenkomst’, die zowel EU-exclusieve bevoegdheden (handel) als gedeelde bevoegdheden (politiek, samenwerking en delen van het TSD-hoofdstuk) omvat. Deze aanduiding vereist unanieme goedkeuring door de Raad (voor de overkoepelende overeenkomst) en ratificatie door alle 27 nationale parlementen. Deze veelheid aan vetopunten creëert extreme institutionele wrijving en maakt ‘lange vertragingen… een frequente uitdaging bij handelsakkoorden’. De lange ervaring met de EU-Canada Comprehensive Economic and Trade Agreement (CETA), die ongeveer negen jaar nodig had voor volledige ratificatie, diende als een duidelijke waarschuwing voor het potentieel van onbepaalde vertragingen.
Kort gezegd waren de onderhandelingen langdurig omdat elk bereikt compromis werd tegengewerkt door een nieuw politiek of milieugerelateerd bezwaar, waardoor het proces in een permanente cyclus van technische herziening en politieke heronderhandeling terechtkwam.
1.2. Kerncomponenten van de Overeenkomst: Een Sectorale Uiteenzetting
Het commerciële hart van de overeenkomst is de wederzijdse liberalisering van handel in goederen en diensten, ontworpen om aanzienlijke economische potentie vrij te maken door het wegnemen van tarieven en niet-tarifaire belemmeringen.
Industriële Goederen De overeenkomst zal Mercosur-invoerrechten op 91% van de invoer uit de EU afschaffen. Dit zal een belangrijke stimulans zijn voor Europese exporteurs, die momenteel hoge tarieven ondervinden. Belangrijke liberalisaties zijn onder andere:
- Auto’s: Tarieven tot 35% zullen worden afgeschaft.
- Machinebouw: Tarieven tussen 14-20% zullen worden geëlimineerd.
- Chemische producten: Tarieven tot wel 18% zullen geleidelijk verdwijnen.
- Farmaceutische producten: Tarieven tot 14% zullen worden afgeschaft.
Agrarische Producten Voor de meest concurrerende exporten van Mercosur stelt de overeenkomst een systeem van Tariefquota (TRQ’s) vast, die voorkeurs- of rechtstelling van invoerrechten verlenen voor gespecificeerde hoeveelheden gevoelige producten. Dit systeem is ontworpen om de EU-markt open te stellen terwijl Europese boeren worden beschermd tegen een ongecontroleerde toestroom van invoer. Belangrijk is dat deze quota grotendeels bestaande handelsvolumes weerspiegelen, maar formele, gegarandeerde toegang tot de EU-markt vertegenwoordigen. Belangrijke quota zijn onder andere:
- Rundvlees: 99.000 ton met een laag tarief van 7,5%.
- Pluimvee: 180.000 ton, gefaseerd ingevoerd over vijf jaar.
- Suiker: Een bestaande quota van 180.000 ton voor Brazilië wordt tarievrij voor raffinage doeleinden.
- Ethanol: Een tarievrije quota van 450.000 ton voor de chemische industrie en een gereduceerde tariefquota van 200.000 ton voor andere toepassingen zal worden geopend.
Geografische aanduidingen (GIs) Het akkoord zal juridische bescherming bieden voor 344 verschillende Europese voedsel- en drankproducten, zoals Champagne en Parmaham, tegen namaak op de Mercosur-markten. Deze maatregel stelt Europese producenten in staat hun merkidentiteit en marktpositie te versterken.
Diensten en Aanbestedingen Het pact is ontworpen om de overheidsaanbestedingsmarkten van Mercosur open te stellen voor EU-bedrijven en de dienstensector te liberaliseren. Voor EU-operators creëert dit een ‘first mover’ voordeel, aangezien Mercosur nog geen vergelijkbaar akkoord heeft gesloten met een andere grote handelspartner.
1.3. Regelgevende en duurzaamheidsbepalingen.
Als reactie op intense druk vanuit het maatschappelijk middenveld en verschillende EU-lidstaten bevat het akkoord van 2024 aanzienlijk versterkte regelgevende en duurzaamheidsbepalingen.
- Handel en Duurzame Ontwikkeling (TSD): Het TSD-hoofdstuk bevat verplichtingen om multilaterale arbeids- en milieunormen na te leven. Voor het eerst in een EU-vrijhandelsovereenkomst (VTO) wordt het Parijsakkoord inzake klimaatverandering aangeduid als een ‘essentieel element.’ Deze cruciale classificatie biedt een juridische basis om handelsconcessies op te schorten als wordt vastgesteld dat een partij haar klimaatverplichtingen niet nakomt. De bewoording van deze clausule is echter zwakker dan in de EU-akkoorden met het VK en Nieuw-Zeeland, en is alleen van toepassing als een partij formeel uitstapt uit het Parijsakkoord.
- Boskap en arbeidsrechten: Het akkoord bevat specifieke verplichtingen om boskap tegen te gaan en kernarbeidsnormen te handhaven zoals gedefinieerd door de Internationale Arbeidsorganisatie (IAO). Een bijlage bij het TSD-hoofdstuk stelt dat elke partij ‘maatregelen zal nemen… om verdere ontbossing te voorkomen.’
- Klachtmechanisme voor Niet-Ongedaan Maken van Overeenkomsten: Er is een nieuw en controversieel kenmerk opgenomen, dat onderhevig is aan sterk uiteenlopende interpretaties. EU-functionarissen beschouwen deze clausule als gebaseerd op het standaard WTO-model voor niet-ongedaan maken, waarmee een partij kan stellen dat een maatregel, hoewel technisch gezien geen overtreding van de overeenkomst, desalniettemin verwachtte voordelen ongedaan maakt of schaadt. Daarentegen zien Mercosur-onderhandelaars het als een ‘herstelmechanisme.’ Een factsheet van de Braziliaanse overheid stelt expliciet dat dit mechanisme arbitrage en compensatie mogelijk maakt als toekomstige eenzijdige EU-maatregelen, zoals de EU Ontbossingsverordening (EUDR), ‘de balans verstoren’ van de onderhandelde concessies. Dit creëert een potentiële weg voor Mercosur om de uitvoering van de milieuregels van de EU aan te vechten en verdere markttoegang als compensatie te eisen.
——————————————————————————–
2. Analyse van de Wederzijdse Voordelen
Ondanks aanzienlijke interne tegenstand en externe geopolitieke druk zijn zowel de EU als Mercosur gedreven om deze overeenkomst te finaliseren door een overtuigende economische en strategische logica. De kernberekening voor beide partijen is geworteld in het streven naar markttoegang, economische diversificatie en verbeterde wereldwijde concurrentiepositie.
2.1. Verwachte Winst voor de Europese Unie
Voor de Europese Unie vertegenwoordigt de overeenkomst een belangrijke kans om haar economische invloed uit te breiden in een historisch beschermde maar veelbelovende markt.
- Tariefbesparingen: Het meest directe en meetbare voordeel is het afschaffen van tarieven, waardoor naar verwachting EU-bedrijven jaarlijks €4 miljard besparen, een bedrag dat vier keer groter is dan de besparingen uit de EU-Japan VWE.
- Verbeterde marktoegang: EU-exporteurs zullen voorkeursbetreding krijgen in verschillende sectoren. Dit is vooral waardevol voor hoogwaardige industriële goederen, zoals voertuigen en machines, evenals in de sectoren diensten en overheidsopdrachten, waar EU-bedrijven een sterk concurrentievoordeel hebben.
- Bescherming van intellectueel eigendom: De wettelijke bescherming van 344 Europese geografische aanduidingen zal hoogwaardige landbouwproducten beschermen tegen imitatie, waardoor Europese producenten merkwaarde kunnen opbouwen en hogere prijzen kunnen vragen.
- Voordeel van eerstkomers: Door het eerste grote handelsakkoord met de Mercosur-blok te sluiten, krijgen EU-ondernemers een strategisch voorsprong op wereldwijde concurrenten bij het betreden van een markt met meer dan 270 miljoen consumenten.
2.2. Verwachte voordelen voor Mercosur
Voor de Mercosur-blok biedt het akkoord een cruciale weg om haar economieën te moderniseren, investeringen aan te trekken en stabiele toegang te verzekeren tot een van ’s werelds grootste en meest waardevolle consumentenmarkten.
- Agrarische export: Het akkoord formaliseert en garandeert voorkeursbetreding voor belangrijke landbouwproducten van Mercosur, waaronder rundvlees, gevogelte en suiker. Hoewel de quota bescheiden zijn in vergelijking met de totale handelsvolumes, bieden ze voorspelbaarheid en een stabiel kader voor belangrijke exportindustrieën.
- Economische groei en welzijn: Economische modellen voorspellen tastbare macro-economische voordelen voor het blok als geheel, waarbij wordt geschat dat het akkoord het totale BBP van Mercosur met 0,3% en het welzijn met 0,2% zal verhogen. Er moet echter worden opgemerkt dat deze voordelen niet gelijk verdeeld zullen zijn; Paraguay zal naar verwachting lichte dalingen in BBP (-0,1%) en welzijn (-0,2%) ervaren.
- Positieve invloed op de arbeidsmarkt: Er wordt verwacht dat de deal reële loonsverhogingen zal opleveren voor zowel geschoolde (0,3%) als ongeschoolde (0,4%) werknemers in de Mercosur-landen.
- Investeringen en wereldwijde integratie: Door zich aan EU-normen aan te passen en haar markten te openen, wordt verwacht dat Mercosur een aantrekkelijkere bestemming wordt voor buitenlandse directe investeringen (FDI), wat de diepere integratie van haar economieën in wereldwijde waardeketens faciliteert.
Deze verwachte economische voordelen zijn echter slechts een deel van het verhaal. De bredere geopolitieke context heeft deze handelsonderhandeling veranderd in een strategisch kritieke noodzaak voor beide partijen.
——————————————————————————–
3. Het geopolitieke en strategische imperatief
De EU-Mercosur overeenkomst overstijgt de traditionele berekening van handels-economie. In een tijdperk dat wordt gekenmerkt door intensiverende grootmachtenconcurrentie, kwetsbaarheden in toeleveringsketens en geo-economische onzekerheid, is dit partnerschap een belangrijke geopolitieke zet. Voor beide blokken vertegenwoordigt het een strategische inspanning om een krachtige alliantie op te bouwen, afhankelijkheden te diversifiëren en hun respectievelijke posities te verzekeren in een herschikte mondiale orde.
3.1. De zoektocht van de EU naar strategische autonomie
Voor de Europese Unie is de overeenkomst een hoeksteen van haar ambitie om strategische autonomie te bereiken—het vermogen om onafhankelijk te handelen op het wereldtoneel door kritieke afhankelijkheden van mogelijk onbetrouwbare partners te verminderen.
- Verspreiden van toeleveringsketens: De overeenkomst staat centraal in de EU-strategie om de risico’s in haar toeleveringsketens te verkleinen, vooral voor materialen die essentieel zijn voor haar groene en digitale transities. Dit komt direct overeen met de doelstellingen van belangrijke EU-strategieën zoals de Global Gateway en de Wet Kritieke Grondstoffen (CRMA). Latijns-Amerika is een belangrijke bron voor 25 van de 34 door de EU aangewezen Kritieke Grondstoffen (CRMs).
- Beveiligen van kritieke mineralen: Toegang tot de ‘lithiumdriehoek’ (Argentinië, Bolivia en Chili) en de enorme kopervoorraden in Chili en Peru is onontbeerlijk voor de productie van batterijen voor elektrische voertuigen en hernieuwbare energietechnologieën. Alleen al de vraag van de EU naar lithium wordt naar verwachting 21 keer zo groot in 2050.
- Nieuwe energiebronnen: De overeenkomst kan nieuwe energiepartnerschappen openen, zoals het veiligstellen van vloeibaar aardgas (LNG) uit de uitgestrekte Vaca Muerta schaliegasvelden in Argentinië, waarmee de EU haar afhankelijkheid van traditionele energieleveranciers verder kan diversifiëren.
3.2. Mercosurs streven naar marktdiversificatie
Voor de Mercosur-landen is de strategische reden even overtuigend, gedreven door de noodzaak om toegang te verzekeren tot een stabiele, hoogwaardige markt en om een groeiende overafhankelijkheid van één economische partner tegen te gaan.
- Afhankelijkheid van China tegengaan: Een belangrijke drijfveer voor Mercosur is het verminderen van haar steeds asymmetrische economische afhankelijkheid van China. In de afgelopen twee decennia is China de belangrijkste handelspartner van het blok geworden en een dominante bron van investeringen en financiering. De overeenkomst met de EU biedt een krachtig alternatief, waardoor Mercosur-landen hun internationale partnerschappen kunnen diversifiëren en hun kwetsbaarheid voor de economische en politieke invloed van één wereldmacht kunnen verminderen.
- Een Sleutelmarkt Veiligstellen: De overeenkomst garandeert preferentiële toegang tot de grote en voorspelbare EU-markt, wat een stabiele bestemming biedt voor de belangrijkste exportproducten van Mercosur en langdurige economische zekerheid bevordert.
Hoewel de strategische rechtvaardigingen voor de overeenkomst duidelijk zijn, worden ze gecompenseerd door aanzienlijke controverses en geopolitieke risico’s die de levensvatbaarheid en uiteindelijke waarde op lange termijn in twijfel trekken.
——————————————————————————–
4. Een Controversieel Pact: Publieke Waarneming en Geopolitieke Gevaren
Onder de officiële verhaallijn van wederzijds voordeel ligt een diep controversiële overeenkomst, vol felle oppositie van belangrijke belanghebbenden en overschaduwd door aanzienlijke geopolitieke risico’s. Dit heeft geleid tot een kritische herbeoordeling van de timing en uiteindelijke strategische waarde, waarmee de vraag rijst of het een vooruitziende alliantie is of een pact dat te laat komt in een fundamenteel veranderde wereld.
4.1. Tegenstrijdige Perspectieven: Tegenzettings van Belanghebbenden in de EU en Mercosur
De overeenkomst heeft diepe verdeeldheid binnen beide blokken aan het licht gebracht, waarbij machtige binnenlandse belangengroepen tegenover elkaar zijn komen te staan.
| Zorgen binnen de Europese Unie | Zorgen binnen het Mercosur-blok |
| Agrarische Sector: Boerenbonden, met name in Frankrijk, Polen en Ierland, hebben sterke tegenstand geuit. Zij vrezen dat ze gedwongen zullen worden tot oneerlijke concurrentie met Mercosur-landbouwimporten, zoals rundvlees en gevogelte, die worden geproduceerd onder andere en vaak minder strenge milieu-, dierenwelzijns- en arbeidsnormen. | Industriesector: Belangrijke industrieën, waaronder de auto-industrie in Argentinië en Brazilië, hebben ernstige zorgen geuit over hun vermogen om te concurreren met geliberaliseerde importen van EU-geproduceerde goederen. Een effectstudie schatte dat de overeenkomst alleen al 32.000 banen in de Argentijnse auto-industrie in gevaar kan brengen. |
| Milieu- & Mensenrechtengroeperingen: NGO’s en maatschappelijke organisaties stellen dat de overeenkomst de ontbossing in het Amazonegebied en andere vitale ecosystemen zal versnellen. Zij betogen dat de toegenomen vraag van de EU naar rundvlees en soja zal leiden tot uitbreiding van veeteelt en industriële landbouw, wat het milieu en de rechten van inheemse gemeenschappen in gevaar brengt. | Vakbonden: In een gezamenlijke verklaring verwierpen de Europese Vakbondsconfederatie (ETUC) en de Coördinator van Vakbonden van de Zuidelijke Conus (CCSCS) de overeenkomst ‘zoals die nu is’, vanwege het ontbreken van effectieve mechanismen om de rechten van werknemers te beschermen en fatsoenlijke banen te behouden te midden van toenemende internationale concurrentie. |
4.2. Een Concluderende Beoordeling: Een Deal die Te Laat Komt in een Veranderde Wereld
Een kritische analyse suggereert dat de strategische waarde van de overeenkomst voor de EU sterk verminderd is door de timing, aangezien geprobeerd wordt een positie te veroveren in een regio waar het geopolitieke en economische landschap al door andere globale machten is hervormd.
Argument 1: Een Markt die Al Bezet is De EU komt te laat op een markt die inmiddels sterk wordt beïnvloed door strategische concurrenten. In de afgelopen twee decennia is China uitgegroeid tot de belangrijkste handelspartner van Mercosur en een voornaam bron van financiering en buitenlandse directe investeringen. In diezelfde periode is het aandeel van de EU in de handel met het blok gestaag afgenomen. Deze verschuiving werd verergerd door een periode van diplomatieke verwaarlozing, geïllustreerd door de achtjarige onderbreking van EU-Latijns-Amerika-topontmoetingen van 2015 tot 2023. Tegen de tijd dat de EU zich opnieuw bemoeide, had China zijn economische dominantie in de regio al verstevigd.
Het Diplomatieke Vacuüm: Waarom de EU Acht Jaar Verspeelde in Latijns-Amerika
De achtjarige onderbreking van de EU-Latijns-Amerika en Caribische (LAC) topontmoetingen, die loopt van 2015 tot 2023, wordt gezien als een van de meest significante strategische mislukkingen in het recente Europese buitenlandsbeleid. Dit diplomatieke vacuüm was geen toeval, maar het gevolg van aanhoudende onoplettendheid in het buitenlands beleid en diepgaande structurele vermoeidheid aan Europese zijde. In wezen heeft de EU Latijns-Amerika te lang over het hoofd gezien.
Strategische ontsporing en besluiteloosheid
Analisten schrijven het verlies van de traditionele positie van de EU in Latijns-Amerika rechtstreeks toe aan deze periode van strategische verwaarlozing. Voor de EU was Latijns-Amerika ’traditioneel geen focus’ van het externe beleid in vergelijking met buurlanden Noord-Afrika, de Indo-Pacific of Zuidoost-Europa. Dit aanhoudende gebrek aan prioritering betekende dat de EU feitelijk ‘de kans miste om gedurende meer dan acht jaar, van 2015 tot 2023, een top met de regio te organiseren’.
Deze diplomatieke ontsporing werd versterkt door interne Europese problemen die een hoog niveau van betrokkenheid verstikten. Deze periode viel samen met een toenemende ‘groeiende binnenlandse scepsis over traditionele vrijhandelsovereenkomsten’ binnen de EU, wat het vrijwel onmogelijk maakte om grote initiatieven zoals de EU-Mercosur Partnerschapsovereenkomst (EUMPA) af te sluiten. De vastgelopen onderhandelingen voor de EUMPA, die in 1999 begonnen en politiek gezien moeilijk waren, maakten het nut van een grote interregionale top minimaal, omdat de EU haar belofte van een groot handelsakkoord niet kon waarmaken.
Bovendien werd de diplomatieke kalender vaak bepaald door de interne politieke verschuivingen binnen Mercosur. In het decennium voorafgaand aan de hervatting in 2023, hadden veel Latijns-Amerikaanse regeringen, geconfronteerd met een grondstoffenboom en zich alignerend onder de ‘agenda voor Zuid-Zuid samenwerking,’ vaak andere prioriteiten, wat bijdroeg aan de waargenomen ‘institutionele leegte’ (vaciamiento latinoamericano) in regionale organisaties die de prikkel voor EU-betrokkenheid verder verminderde.
De kosten van afwezigheid: erosie van geloofwaardigheid
Het achtjarige diplomatieke vacuüm bracht meetbare schade toe aan de zachte macht en de wereldwijde positie van de EU. Deze afwezigheid stelde systemische rivalen in staat hun invloed te verstevigen, met name China, dat rond 2015 al de EU was voorbijgestreefd als de belangrijkste handelspartner van Mercosur. China vulde de leegte snel op door haar economische en politieke invloed uit te breiden.
De volledige politieke prijs van deze verwaarlozing werd scherp duidelijk tijdens de COVID-19 pandemie (2020–2022), een periode die geheel viel binnen de stilte rond de topbijeenkomsten. Terwijl China en Rusland vroege leveranciers waren van vaccins aan de Latijns-Amerikaanse en Caribische (LAC) landen, ‘bleef de EU zowel achter bij China (en de VS) wat betreft vaccin donaties,’ een solidariteitsfalen dat ernstig ‘haar reputatie en geloofwaardigheid beschadigde in de ogen van landen uit het Globale Zuiden’.
Deze langdurige verwaarlozing vereiste een abrupte strategiewijziging. Het kostte de schok van de Russische invasie van Oekraïne in 2022 en het besef van de urgente noodzaak voor de EU om toeleveringsketens te diversifiëren en Kritieke Grondstoffen (CRM) veilig te stellen om de EU uiteindelijk te dwingen haar inspanningen te intensiveren en een nieuwe agenda voor EU-LAC relaties te omarmen in juni 2023. De daaropvolgende EU-CELAC leiderschapstop in Brussel in juli 2023 maakte formeel een einde aan de lange pauze.
Argument 2: Het risico van een ‘Achterdeur’ Toegang De overeenkomst vormt een kritieke kwetsbaarheid in het economische veiligheidsapparaat van de EU door het risico van handelsomleiding. Dit is een scenario waarbij goederen uit een derde land, zoals China, minimaal verwerkt kunnen worden in een Mercosur-land om EU-tarieven te omzeilen en voorkeurs toegang tot de Europese markt te verkrijgen. Hoewel de deal Regels van Oorsprong (RoO) protocollen bevat om dit te voorkomen, bestaat het aanhoudende gevaar dat deze regels kunnen worden gebogen of misbruikt. Dit zou een strategische concurrent in staat kunnen stellen om de overeenkomst te benutten, waardoor een pact dat bedoeld is om invloed uit te oefenen verandert in een ‘achterdeur’ die de industriële basis van de EU ondermijnt.
De EU-Mercosur Partnerschapsovereenkomst (EUMPA) werd deels opgezet als een institutionele waarborg tegen economische fragmentatie, met als doel robuuste handelsverbindingen tot stand te brengen en strikte normen te stellen voor goederen die tussen de EU en Mercosur worden uitgewisseld. Echter, deze defensieve logica wordt ondermijnd door de technische complexiteiten en mazen in de regelgeving van de oorsprongsregels in de overeenkomst, die soms fungeren als kanalen voor handelsomleiding door niet-partnerlanden. Handelsomleiding doet zich voor wanneer producenten buiten de overeenkomst lagere tarieven exploiteren door het preferentiële blok te gebruiken voor minimale verwerking alvorens producten als oorsprongsgoederen opnieuw naar de EU te exporteren, en zo toegang krijgen tot de markt zonder invoerrechten.
Deze zorg is breder dan de zichtbare geopolitieke dreiging die Chinese elektrische voertuigen vormen. Het onderliggende risico is systemisch en beïnvloedt hele sectoren, met name textiel, kleding en schoeisel—industrieën die historisch beschermd werden in Mercosur met tarieven tot 35%. Europese bedrijven, prominent in deze sectoren, zouden steeds meer goedkope halffabrikaten uit Azië (China, Vietnam, enz.) kunnen importeren en slechts beperkte verwerking uitvoeren in Mercosur om in aanmerking te komen voor rechtstreekse toegang tot de EU zonder invoerrechten. Dergelijk gedrag ondermijnt de beoogde beschermende rol van de overeenkomst en vergemakkelijkt indirecte concurrentie vanuit derde landen op EU-markten.
De werking van afleiding verloopt via drie hoofdingangen:
- Industriële Lokalisatie Pivot:
Voor autoproducten vereist de EUMPA een regionale waardetoevoeging van 55% om voertuigen als Mercosur-oorspronkelijk te beschouwen. Hoewel het aantonen van naleving kostbaar en complex is, is het haalbaar als buitenlandse bedrijven aanzienlijke investeringen doen in regionale industrialisatie. Bijvoorbeeld kunnen Chinese EV-fabrikanten dure kerncomponenten zoals batterijcellen binnen Mercosur lokaliseren, die momenteel een groot deel van de voertuigwaarde vertegenwoordigen en voornamelijk in Azië worden ingekocht. Door deze juridische maar strategische verplichting omzeilen fabrikanten traditionele barrières en verkrijgen zij volledige invoerrechtenvrije toegang tot de EU, zelfs als de feitelijke waarde buiten beide blokken is ontstaan. - Regelontwerp benutten – ‘Dubbele Transformatie’:
In textiel en kleding staat de EU’s RoO meestal dubbele transformatie toe. Deze regel maakt het mogelijk om garens van Aziatische afkomst in te voeren in Mercosur, deze door twee hoofdfasen te transformeren (spinnen en weven/samenstellen), en ze vervolgens te beschouwen als origineel uit Mercosur. Deze aanpak is soepeler dan het ‘garenvordering’-beleid dat in andere overeenkomsten voorkomt, zoals de TPP, waarbij strengere keten-van-herkomst-controles gelden. Daardoor kan de EU-markt toenemende concurrentie zien van producten waarvan de daadwerkelijke waardetoevoeging buiten Mercosur plaatsvindt, maar die via minimale bewerkingsstappen lokaal legaal voldoen. - Administratieve Arbitrage – Compliance Dynamiek:
Bedrijven wegen de administratieve lasten van RoO-naleving af tegen tariefbesparingen. Als de regels te complex of kostbaar zijn, kan het paradoxaal genoeg voorkomen dat sommige bedrijven afzien van preferentiële toegang en kiezen voor het betalen van het standaard MFN-tarief. Gestroomlijnde of vage procedures kunnen echter handelsafwijking aanmoedigen, omdat bedrijven het goedkoper vinden om te voldoen aan flexibele lokale regels dan om duurdere preferentiële inputs in te kopen of hogere tarieven te betalen. RoO sturen dus niet alleen handelsstromen richting of weg van het preferentiële gebied, maar creëren onbedoeld ook nieuwe economische kanalen die concurrenten kunnen benutten.
Uiteindelijk, hoewel oorsprongsregels zijn ontworpen om afleiding tegen te gaan, bestaat er een voortdurende spanning: te strikte vereisten kunnen gunstige handel ontmoedigen, terwijl flexibele regels—zoals die dubbele transformaties toestaan—mogelijk wegen openen voor indirecte buitenlandse concurrentie. Dit paradox maakt de rol van EUMPA als verdedigingslinie tegen fragmentatie gecompliceerd, en kan rivalen juist helpen marktaandeel te winnen in plaats van te blokkeren.
Argument 3: BRICS. Voordat BRICS en China de wereldhandel hervormden, was de EU-Mercosur Partnerschapsovereenkomst essentieel voor de autonomie van Mercosur, de industriële verdediging en de samenhang van het blok. Het keerde het Amerikaanse hegemonie om door Mercosur met de EU te verbinden, bevorderde herindustrialisatie via geleidelijke tariefafbouw en streefde naar stabilisatie van het veelbesproken integratieproces binnen Mercosur. Echter, de opkomst van BRICS—vooral de dominantie van China—verschoof de handelsfocus van Mercosur, maakte grondstofexporten winstgevender en verminderde de urgentie voor interne hervormingen. Tegenwoordig zijn de verwachte economische voordelen van EUMPA beperkt en contrasteren de wettelijke eisen met de flexibiliteit van samenwerking binnen BRICS. De overeenkomst fungeert nu als een strategische verzekering, die Mercosur enige invloed en diversificatie biedt om totale afhankelijkheid van China te vermijden, hoewel de betekenis ervan afneemt en de rol meer die van geopolitieke verzekering is dan een fundamentele noodzaak
BRICS, China en de heroriëntatie van Mercosur
De komst van BRICS en China’s agressieve penetratie van Latijns-Amerikaanse markten hebben de strategie van Mercosur fundamenteel veranderd. Van 2004 tot 2016 viel stagnatie in de EU-onderhandelingen samen met een grondstoffenboom gedreven door China’s enorme vraag. Mercosur-landen profiteerden van directe handel met China, waarbij hun exportoriëntatie snel verschoof – van slechts 4% in 1997 naar 25% van de export buiten Mercosur in 2017 – en China uiteindelijk in 2023 de belangrijkste exportbestemming van Mercosur werd. China verstrekte ook enorme kredieten en investeringen ($136 miljard sinds 2005), wat zijn economische invloed in de regio versterkte.
Deze nieuwe “zuid-zuid” samenwerking betekende dat Mercosur handelsgroei en inkomsten kon realiseren zonder de pijnlijke structurele hervormingen te hoeven accepteren die volgens EU-normen vereist zijn. Het blok voerde protectionistische beleidsmaatregelen in en richtte zich nog meer op de export van ruwe grondstoffen, waardoor de economische afhankelijkheid van de Chinese consumptie werd bestendigd.
Verwatering van Betekenis en Afdekkingsstrategie
Nu China het economische anker van de regio is, lijkt de economische belofte van EUMPA relatief klein – voorspellingen suggereren slechts een GDP-groei van 0,3%, en gerichte quota beperken de groei van landbouwexporten. Regelgevende vereisten – zoals arbeids-, milieu- en handelsnormen – bemoeilijken verdere afstemming, vooral omdat het leidende lid van Mercosur, Brazilië, de flexibele, niet-bindende afspraken van BRICS verkiest boven de juridisch bindende toezeggingen van de EU.
Desondanks gebruikt Mercosur nu de EUMPA als een strategische verzekering. Leiders zoeken naar hefboomwerking en diversificatie om overafhankelijkheid van China te vermijden en autonomie te behouden. De overeenkomst biedt een alternatieve samenwerking, zij het met verminderde betekenis doordat de interne verschillen binnen Mercosur toenemen—de recente inzet van Uruguay voor een directe FTA met China bedreigt de eenheid van het blok.
Samenvattend, terwijl de EUMPA ooit existentiële betekenis had voor het institutionele en economische voortbestaan van Mercosur, heeft het tijdperk van BRICS en economische dominantie van China de rol ervan teruggebracht tot die van strategische verzekering, waarmee Mercosur asymmetrische afhankelijkheden beheert en een zekere mate van autonomie behoudt in een multipolaire wereld.
Deze gevaren, gecombineerd met felle interne tegenstand, voeren rechtstreeks de praktische en aanzienlijke obstakels aan die de overeenkomst nu tegenkomt in het ratificatieproces.
——————————————————————————–
5. Navigeren door het Labyrint van Ratificatie
De politieke overeenkomst die in december 2024 werd bereikt, is slechts een mijlpaal, niet de eindbestemming. Het EU-Mercosur-akkoord moet nu een zware reeks politieke en procedurele hindernissen binnen de EU overwinnen, waar diepe verdeeldheid onder de lidstaten en complexe juridische vraagstukken een grote onzekerheid werpen over de definitieve goedkeuring.
5.1. Een Verdeelde Unie: Standpunten van de Lidstaten
De overeenkomst geniet geen universele steun binnen de Europese Unie; integendeel, het heeft een duidelijke kloof blootgelegd tussen lidstaten met concurrerende economische en politieke prioriteiten.
- Openlijke Tegenstand: Een groep landen heeft openlijk sterke tegenstand of ernstige bedenkingen geuit. Frankrijk, gesteund door zijn machtige landbouwlobby, is de meest prominente criticus en uit zorgen over oneerlijke concurrentie voor zijn boeren en onvoldoende milieunormen. Het wordt vergezeld door Polen, Litouwen en Oostenrijk, die allemaal vooral gemotiveerd zijn door de noodzaak hun binnenlandse landbouwsectoren te beschermen.
- Voorzichtig Steun: Aan de andere kant hebben enkele lidstaten hun steun aan het akkoord uitgesproken. Letland, bijvoorbeeld, heeft publiekelijk bevestigd dat het zal profiteren van de nieuwe handelsmogelijkheden die het akkoord creëert, waarbij het de potentiële voordelen voor zijn exportgerichte industrieën benadrukt.
5.2. De Procedurele Uitdaging en Politieke Manoeuvres
Het pad naar ratificatie is vol procedurele complexiteit, en de Europese Commissie overweegt naar verluidt strategische manoeuvres om mogelijke blokkades te overwinnen.
- Standaardprocedure voor een ‘Gemengd’ Akkoord: Omdat de partnerschapsovereenkomst gebieden bestrijkt die zowel onder de exclusieve EU-competentie vallen (zoals handel) als onder gedeelde competentie met de lidstaten (zoals politieke samenwerking), wordt het beschouwd als een ‘gemengd’ akkoord. De standaardprocedure voor een dergelijk akkoord vereist unanimiteit in de Raad, wat betekent dat elk individueel lidstaat een veto kan uitspreken. Daarna moet het akkoord door alle 27 nationale (en in sommige gevallen regionale) parlementen worden geratificeerd.
- De ‘Splitsings’ Strategie: Om het risico van een nationaal veto te omzeilen, kan de Europese Commissie proberen om de overeenkomst ’te splitsen’ in twee afzonderlijke juridische teksten. Deze strategie zou de ‘alleen-handels’ componenten, die onder de exclusieve bevoegdheid van de EU vallen, isoleren van de politieke en samenwerkingsaspecten. Het handelsgedeelte kan dan worden aangenomen met een gekwalificeerde meerderheid (QMV) in de Raad, gevolgd door instemming van het Europees Parlement. Dit zou de nationale parlementen effectief buitenspel zetten bij de kern handelsbepalingen en voorkomen dat één land de hele deal kan blokkeren.
- Juridische en Parlementaire Uitdagingen: Zelfs met deze strategie ondervindt de overeenkomst verdere obstakels. Een groep leden van het Europees Parlement (MEP’s) kan proberen de deal te blokkeren, en de zaak kan worden voorgelegd aan het Europees Hof van Justitie om over de legaliteit van de splitsingsprocedure te oordelen, een stap die verdere aanzienlijke vertragingen en onzekerheid zou veroorzaken.
De langdurige en moeizame weg van de EU-Mercosur overeenkomst is meer dan slechts een beleidsuitdaging; het is een krachtig symptoom van een dieper, structureel probleem binnen het institutionele ontwerp van de Europese Unie zelf.
De strijd over de EU-Mercosur Partnerschapsovereenkomst (EUMPA) is niet zomaar een commerciële strijd; het is een brute politieke rekensom, waarbij industriële giganten het opnemen tegen landbouwreuzen en de institutionele onmacht van de EU om daadkrachtig op te treden onderstreept. De twee tegenovergestelde coalities botsen over kernwaarden—geopolitieke noodzaak versus interne protectionisme—waardoor een kleine groep wisselstaten het lot van de 25 jaar oude overeenkomst in handen krijgt.
De strijd om goedkeuring hangt af van de stemming in de Raad over de handelsbepalingen, die, door een manoeuvre bekend als het ‘splitsen’ van de gemengde overeenkomst, een gekwalificeerde meerderheid (QMV) vereist: 55% van de lidstaten, die ten minste 65% van de totale EU-bevolking vertegenwoordigen. Tegenstanders moeten ten minste vier landen mobiliseren die 35% van de bevolking vertegenwoordigen om een blokkerende minderheid te vormen.
De Pro-Deal Coalitie: Industriële Macht en Geopolitieke Noodzaak
Het ‘Ja’ kamp wordt gedreven door Europa’s dringende behoefte aan strategische autonomie, markttoegang en een definitief tegenwicht tegen rivalen zoals China en de VS. Deze voorstanders geven prioriteit aan de liberalisering van de industriële handel en het veiligstellen van kritieke grondstofvoorzieningsketens.
| Land | Reden voor Ondersteuning |
| Duitsland | De meest fanatieke voorstander, gedreven door zijn enorme auto-, machine- en chemiesectoren. Duitsland ziet de overeenkomst als essentieel om hoge Mercosur-tarieven (tot 35% op auto’s) af te schaffen en zijn marktaandeel te beschermen tegen agressieve Chinese concurrentie in elektrische voertuigen (EV). |
| Spanje | Sterk voorstander van de overeenkomst vanwege de verwachte voordelen voor zijn productie-, chemische- en farmaceutische industrieën. Spanje is ook ideologisch toegewijd aan het verdiepen van de banden met Latijns-Amerika. |
| Portugal | Wordt genoemd onder de landen die ratificatie steunen. |
| Letland | Heeft steun voor de overeenkomst uitgesproken. |
| Andere Voorstanders | Zweden, Denemarken en Tsjechië worden over het algemeen gerekend tot degenen die de overeenkomst ondersteunen vanwege de voordelen op het gebied van vrije handel en geopolitiek. |
| Bedrijfsmatige Drang | Grote industriële lobbygroepen, waaronder BusinessEurope, en giganten zoals Bayer en BASF, dringen actief aan op de overeenkomst, waarbij ze ‘economische belangen’ boven duurzaamheidszorgen stellen om belangrijke sectoren zoals pesticiden, autoproductie en chemie te beschermen. |
Het Anti-Overeenkomst Coalitie: De Landbouwopstand
De weerstand is hevig, sterk lokaal gebonden en gevoed door de krachtige politieke symboliek van het beschermen van binnenlandse landbouwnormen en levensonderhoud. Deze landen gebruiken de veto-dreiging om protectionistische garanties af te dwingen.
| Land | Reden voor tegenstand |
| Frankrijk | Leidt de ‘heftige oppositie’. De Franse tegenstand is ‘existentiëel’, gedreven door de vrees dat een toestroom van goedkopere Zuid-Amerikaanse rundvlees, gevogelte, suiker en biobrandstoffen de krachtige landbouwsector zal decimeren. Frankrijk benadrukt ook zorgen over ontbossing en de lagere milieuvoorwaarden van Mercosur. |
| Polen | Een stevige tegenstander, vooral om zijn enorme sectoren in gevogelte en suiker te beschermen tegen ‘oneerlijke concurrentie’. De Poolse oppositie, vaak versterkt door boerenprotesten tegen ‘dictaten uit Brussel’, vormt een cruciaal onderdeel van de blokkadeberekening. |
| Ierland | Verzet zich tegen de overeenkomst om zijn belangrijke landbouwsectoren te beschermen, met name de rundvleesproductie, gezien zijn status als de vijfde grootste exporteur van rundvlees ter wereld. Ierland ziet de overeenkomst als een bedreiging voor binnenlandse normen en concurrentievermogen. |
| Oostenrijk | Staat consequent tegenover de overeenkomst; het Oostenrijkse parlement heeft eerder gestemd om het ontwerp van de overeenkomst af te wijzen, waardoor de regering feitelijk verplicht is het akkoord op EU-niveau te vetorechten. De oppositie richt zich op milieu- en landbouwzorgen. |
| Litouwen | Heeft openlijk haar tegenstand tegen de overeenkomst verklaard, met zorgen over oneerlijke landbouwconcurrentie. |
De Beslissende Swing States: De Rekenkunde van Ratificatie
Het lot van de overeenkomst hangt af van een handvol aarzelende landen, waarvan de interne verdeeldheden of transactionele eisen bepalen of de 35% blokkeringdrempel wordt gehaald.
Italië (Ongeveer 13% van de EU-bevolking)
Italië is de voornaamste swing state en bezit de ‘sleutels van het koninkrijk’. De houding van het land wordt omschreven als ‘gemengd’.
• Interne Conflicten: Terwijl industriële sectoren (zoals auto-industrie, techniek en mode) er baat bij hebben, verzet de machtige landbouwsector van Italië, vooral producenten van geografisch beschermde producten zoals Parmezaanse kaas, zich sterk tegen concurrentie.
• De Blokkering Berekening: Als Italië zich aansluit bij de harde tegenstanders (Frankrijk en Polen), vormen zij gemakkelijk een blokkerende minderheid.
• Het Transactionele Pad: Italië heeft aangegeven naar het ‘Ja’ kamp te kunnen bewegen als aan bepaalde voorwaarden wordt voldaan, waaronder het eisen van specifieke waarborgen voor gevoelige Italiaanse regionale voedingsmiddelen en een robuust Compensatiefonds voor Europese boeren. Recente signalen geven aan dat Italiaanse functionarissen tevreden zijn over de nieuwe waarborgen, wat suggereert dat de concessies van de Commissie effect hebben.
Aarzelende Lidstaten (Potentiële Onthouders)
Verschillende landen hebben diepe bedenkingen geuit maar zich niet definitief uitgesproken voor een ‘Nee’. Hun houding is cruciaal omdat onthoudingen als stemmen tegen de Kwalificeerde Meerderheidsstem (QMV) drempel tellen.
• België en Nederland: Beide landen hebben bedenkingen geuit, maar geen openlijke tegenstand. Nederland heeft eerder gezien dat haar parlement tegen de overeenkomst stemde.
• Roemenië: Heeft zijn bedenkingen geuit en kan ervoor kiezen zich te onthouden.
Als Frankrijk, Polen en Ierland er niet in slagen de doorslaggevende stem van Italië te krijgen, moeten ze vertrouwen op meerdere kleinere landen die zich onthouden of ‘Nee’ stemmen om de drempel van 35% van de bevolking te bereiken.
De hefboomwerking van Polen: Transactionele politiek
Hoewel Polen als tegenstander wordt genoemd, geeft de grootte ervan (ongeveer 8% van de EU-bevolking) het land enorme invloed. Polen is strategisch gepositioneerd om zijn verzet te benutten en zo concessies te verkrijgen op gebieden die niet gerelateerd zijn aan Mercosur, zoals gunstige voorwaarden in de aankomende Strategische Plannen van het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB) of mogelijk het koppelen van zijn uiteindelijke steun aan steun aan Oekraïne of sterkere militaire bescherming tegen Rusland.
Uiteindelijk is het ratificatieproces een hoogrisk oefening in transactionele politiek geworden. De Commissie werkt eraan om aarzelende staten af te zonderen door concessies aan te bieden in ruil voor de nodige meerderheid, waarbij het ‘geopolitieke belang’ van de EUMPA wordt vooropgesteld boven de democratische bezwaren van nationale parlementen.
——————————————————————————–
6. Een tegenfeitelijke analyse: De gemiste kans van 2015 en het pleidooi voor een federaal Europa
De EU-Mercosur-saga, met een kwart eeuw aan onderhandelingen en aanhoudende ratificatieproblemen, dient als een krachtig casestudy van de structurele inefficiënties die verankerd zijn in het huidige bestuursmodel van de Europese Unie. Deze geschiedenis van vertraging en compromis nodigt uit tot een kritische analyse van wat had kunnen zijn en wat nodig is voor de EU om beslissend op te treden als een wereldmacht in de 21e eeuw.
6.1. De hypothese van 2015: Een strategischer Unie
Een contra-factische analyse suggereert sterk dat een overeenkomst die rond 2015 werd gesloten, strategisch veel gunstiger zou zijn geweest voor de Europese Unie. Als de EU sneller en eendrachtiger had kunnen optreden, had ze haar positie als de belangrijkste partner van Mercosur op het gebied van handel, investeringen en financiën voor het economische hoogtepunt van China in de regio kunnen verstevigen. Een tijdiger overeenkomst zou de EU vandaag een veiligere en dominantere positie geven met betrekking tot de toegang tot kritieke grondstoffen, nieuwe energiebronnen en groeiende consumentenmarkten, waardoor een belangrijke strategische voorsprong van een wereldwijde rivaal effectief werd voorkomen.
6.2. De Oorzaak: Een Structureel Deficit in het EU-bestuur
De traagheid van de EU op het gebied van geopolitiek en handel is geen toeval; het is een direct gevolg van haar fundamentele institutionele ontwerp. De huidige structuur van meervoudig bestuur binnen de EU is gebaseerd op de doctrine van ‘gedeelde soevereiniteit’, die inherente institutionele conflicten creëert. Dit komt omdat ‘gedeelde soevereiniteit’ een verspreiding van macht over meerdere niveaus en actoren inhoudt zonder enige hiërarchie tussen soevereiniteitsclaims die de conflicten tussen hen zou kunnen beperken.
Cruciaal is de aanhoudende unanimiteitseis voor belangrijke besluiten op het gebied van buitenlandbeleid en de ratificatie van internationale verdragen, die een systeem creëert dat vatbaar is voor verlamming.
Het stelt de binnenlandse politieke belangen van één lidstaat in staat om strategische initiatieven, die het gehele verbond ten goede komen, te dwarsbomen. Dit systeem van intergouvernementeel besluitvormingsproces, waarbij 27 nationale belangen moeizaam op één lijn moeten worden gebracht, staat in schril contrast met de wendbaarheid van soevereine staten en draagt bij aan het waargenomen ‘democratisch tekort’ van de EU en haar onbekwaamheid om snel te reageren op wereldwijde kansen en bedreigingen.
6.3. De Federale Oplossing: Een Pleidooi voor Besluitvaardig Optreden
De moeizame route van de EU-Mercosurovereenkomst is geen geïsoleerd falen, maar een illustratie van een systemisch probleem dat diepgaande institutionele hervorming richting een meer federaal model vereist. Een hypothetisch Federaal Europa, uitgerust met duidelijke en exclusieve bevoegdheden op het gebied van buitenlands beleid en handelsbeleid, een verenigd uitvoerend orgaan en het veelvuldig gebruik van meerderheidsstemming, zou strategische overeenkomsten met de snelheid en daadkracht kunnen onderhandelen en ratificeren die nodig zijn in de huidige competitieve omgeving.
Het pad naar een dergelijke structuur wordt echter geblokkeerd door een fundamenteel ‘soevereiniteitsparadox’: de nationale elites zelf die macht zouden moeten afstaan, moeten unaniem instemmen met een hervorming die hun eigen constitutionele positie vermindert, waardoor een volledige federale overgang politiek onhaalbaar is onder de huidige omstandigheden.
Zonder fundamentele hervormingen die de Europese Unie dichter bij dit federale model brengen, blijft zij het risico lopen strategische kansen te missen, te traag te reageren op geopolitieke verschuivingen en invloed te verliezen aan meer flexibele en daadkrachtige mondiale concurrenten. Het verhaal van de EU-Mercosurovereenkomst moet daarom worden gezien als een waarschuwing: in een wereld die niet wacht, is institutionele verlamming een directe bedreiging voor de langetermijnwelvaart en veiligheid van Europa.
Bronnen :
Deze inhoud maakt gebruik van AI voor onderzoek. Hoewel redelijke inspanningen zijn geleverd om de nauwkeurigheid te verifiëren, kunnen er fouten optreden. Sommige delen weerspiegelen de persoonlijke mening van de auteur. Lezers dienen kritische informatie zelfstandig te verifiëren. Alle bronnen en referenties die in dit artikel zijn gebruikt, worden hieronder vermeld. Het oorspronkelijke artikel is geschreven in het Engels; alle andere taalversies zijn geproduceerd met behulp van AI-vertaling. Bij discrepanties geldt de juiste betekenis van het artikel volgens de oorspronkelijke Engelse tekst.
| Oorspronkelijke bron titel | Auteur en organisatie | URL-link |
|---|---|---|
| De Gewelddadige Ontbinding van Joegoslavië: Een Vergelijkend Perspectief – Wilson Center | Marzia Zunino / The Wilson Center | N.v.t. |
| Een Fiscale Unie voor de Euro: Enkele Lessen uit de Geschiedenis* – Vergelijkend Fiscaal Federalisme | M. D. Bordo et al. / CESifo Economic Studies / Universiteit van Salzburg | http://cesifo.oxfordjournals.org/ |
| Een uitgebreide analyse van het bijgewerkte handelsdeel van de EU-Mercosur Partnerschapsovereenkomst – Europees Parlement | Bettina Rudloff (SWP), Peter-Tobias Stoll (Universiteit van Göttingen), Kristina Mensah (Universiteit van Hohenheim), Zaker Ahmad (Universiteit van Göttingen), Samina Sultan (Duits Economisch Instituut IW) / Europees Parlement | N.v.t. |
| Amerikaanse Sojaboonboeren Zijn Verkocht door Trump Terwijl Argentinië wordt Gered | N.v.t. / Friends of the Earth Action, et al. | N.v.t. |
| Een Economische Analyse van het Korea-EU FTA en Japan-EU EPA | springerprofessional.de | Prof. Masahiko Yoshii, Prof. Chae-Deug Yi / Springer Singapore |
| Een Economische Beoordeling van de EU-Japan Economische Partnerschapsovereenkomst met Realistische Preferentiegebruik Percentages | World Trade Review | Cambridge Core |
| Een update over de economische, duurzaamheid- en regelgevende effecten van het handelsdeel van de EU-Mercosur Partnerschapsovereenkomst – Europees Parlement | Jan Hagemejer (CASE), Peter-Tobias Stoll (Universiteit van Göttingen), Bettina Rudloff (SWP), Kristina Mensah (Universiteit van Hohenheim) / Europees Parlement | N.v.t. |
| Argentinië zal pieken op 180 Mmcd, wordt regionale gassupplier en LNG-exporteur, zegt Wood Mackenzie | N.v.t. / Wood Mackenzie | N.v.t. |
| Beoordeling van handels- en investeringsbelemmeringen tussen de EU en Mercosur – Copenhagen Economics | N.v.t. / Copenhagen Economics | N.v.t. |
| Versterking van de Amerikaanse-Japanse Samenwerking met Latijns-Amerika – Wilson Center | N.v.t. / Woodrow Wilson International Center for Scholars | www.wilsoncenter.org |
| Brazilië: Hoe zal de buitenlandse handel eruitzien onder de 2e Trump-administratie? – Itau | N.v.t. / Itau | N.v.t. |
| De toenemende aanwezigheid van China in Latijns-Amerika: Gevolgen voor de Europese Unie | N.v.t. / European Parliament Research Service (EPRS) | N.v.t. |
| De toenemende aanwezigheid van China in Latijns-Amerika: Gevolgen voor de Europese Unie | DenkTank | Marc Jutten / European Parliament Research Service (EPRS) |
| Chinese directe buitenlandse investeringen in MERCOSUR: | Revista de Direito Internacional e Globalização Econômica | H. Munhoz da Rocha Caporali, L. A. Carta Winter / Revista De Direito Internacional E Globalização Econômica |
| Conflicten rond soevereiniteit in het hedendaagse Europa: een analysekader | Christopher Bickerton, Nathalie Brack, Ramona Coman, Amandine Crespy / Springer Nature Limited | doi: 10.1057/s41295-022-00269-6 |
| Landanalyse kort: Argentinië – EIA | N/A | N/A |
| DEMOKRATISCHE CRISIS IN DE EU: OP WEG NAAR “NIEUWE GRENSEN” – Institut Jacques Delors | N/A / Jacques Delors Institute | N/A |
| EU & Zuid-Amerika: coalitie van 450 organisaties wil akkoord EU-Mercosur stoppen vanwege negatieve effecten op milieu, arbeid en mensenrechten | N/A / Business & Human Rights Resource Centre | N/A |
| EU 2024 ARMOEDEMONITOR – eapn.eu / wat | N/A / EAPN | N/A |
| EU en Mercosur in de eenentwintigste eeuw: een overzicht van economische en culturele banden | N/A | N/A |
| EU verdeeld over Mercosur-handelsakkoord nu onderhandelingen in de laatste fase zijn | European Newsroom | N/A / European Newsroom |
| EU-LAC Global Gateway Investeringsagenda – Internationale Partnerschappen – Europese Unie | N/A / Europese Unie | N/A |
| EU-Mercosur akkoord: onderscheid tussen waar en onwaar – Polytechnique Insights | N/A / Institut Polytechnique de Paris | N/A |
| EU-Mercosur: Veel meer dan een doodgelopen akkoord – CSIS | N/A / Center for Strategic and International Studies (CSIS) | N/A |
| EU: Navigeren door de bijgewerkte herkomstregels van de EU voor preferentiële handelsovereenkomsten | N/A / PwC | https://www.pwc.ch/en/insights/custom-ised/eu-updated-rules-of-origin.html |
| EU–Latijns-Amerika: versterking van samenwerking op kritieke grondstoffen – Europees Parlement | N/A / European Parliament Research Service (EPRS) | N/A |
| Economische effecten van de Tax Cuts and Jobs Act – Congress.gov | N/A / Congressional Research Service (CRS) | N/A |
| Europe’s Fiscale Kruispunten – CSIS | N/B / Centrum voor Strategische en Internationale Studies (CSIS) | N/B |
| Europese economische veiligheid en toegang tot kritieke grondstoffen: handel, diversificatie en de rol van Mercosur | – ECIPE | N/B / Europees Centrum voor Internationale Politieke Economie (ECIPE) |
| Europees Strategieën voor Buitenlandse Directe Investeringen in Mercosur-landen | N/B / Ministerio de Economía (Argentinië) | www.mecon.gov.ar/index/cabinet/update/bulletin1/cuainv.htm |
| Eindrapport: Duurzaamheidseffectbeoordeling ter ondersteuning van de associatieovereenkomstonderhandelingen tussen de EU en Mercosur – LSE | N/B / London School of Economics (LSE Consulting) | N/B |
| De buitenlandse directe investeringen in Latijns-Amerika en het Caribisch gebied stegen in 2024 met 7,1%, in totaal 188,962 miljard dollar – CEPAL | N/B / ECLAC – Verenigde Naties (CEPAL) | N/B |
| Vier jaar na NextGenerationEU: welk effect op de economie van de eurozone – Europese Centrale Bank | Krzysztof Bańkowski, Nicholai Benalal, Othman Bouabdallah, Roberta De Stefani, Ettore Dorrucci, Christian Huber, Pascal Jacquinot, Wolfgang Modery, Carolin Nerlich, Marta Rodríguez-Vives, Bela Szörfi, Nico Zorell, Christoph Zwick / Europese Centrale Bank (ECB) | www.ecb.europa.eu |
| Van vrije markten naar geoeconomie: het herkalibreren van het EU-beleid voor kritieke grondstoffen | N/B / EU RENEW | N/B |
| Algemeen profiel: China | UNCTAD Data Hub – UNCTADstat | N/B / UNCTAD |
| Algemeen systeem van preferenties (GSP): veelgestelde vragen | Liana Wong / Congressional Research Service (CRS) | N/B |
| Algemeen systeem van preferenties (GSP): start van een herziening van Argentinië voor mogelijke aanstelling als begunstigd ontwikkelingsland – Federal Register | N/B / Federal Register | N/B |
| Algemeen systeem van preferenties (GSP): overzicht en kwesties voor het Congres | N/B / Congressional Research Service (CRS) | N/B |
| Geopolitieke aspecten van de EU-Mercosur overeenkomst – Europees Parlement | Andrés Malamud (Universiteit van Lissabon), Luis Schenoni (UCL) / Europees Parlement | N/B |
| Groen maken of greenwashing? De EU-Mercosur overeenkomst op een kruispunt – EU RENEW | N/B / EU RENEW | N/B |
| How the EU Treaties are modified – European Parliament | N/A / European Parliament Research Service (EPRS) | N/A |
| Is Further Enlargement Feasible without Constitutional Changes? – European Parliament | Bruno De Witte (Maastricht University & European University Institute) / European Parliament | http://www.europarl.europa.eu/supporting-analyses |
| LNG Freight Rates Surge By 50% As Europe Races To Refill Inventories | N/A / Center on Global Energy Policy at Columbia University | N/A |
| Making EU Foreign Policy Fit for a Geopolitical World | Oliver Stuenkel, Sheena Greitens, Isaac Kardon, Cameron Waltz, Anna Ohanyan, M. Ramin Mansoori, Eric Lob / Carnegie Endowment for International Peace | N/A |
| Mercosur and EU finalise free trade agreement, establishing one of the world’s biggest free trade zones, but ratification hurdles await \ | Credendo | N/A / Credendo |
| Mercosur-EU Agreement: a historic milestone for international trade – CEBRI | N/A / Centro Brasileiro de Relações Internacionais (CEBRI) | N/A |
| Mercosur-EU trade deal window may be closing soon | Expert Briefings – Emerald | Oxford Analytica / Emerald Publishing Limited |
| Mercosur: South America’s Fractious Trade Bloc | Council on Foreign Relations | Olivia Angelino, Thomas J. Bollyky, Elle Ruggiero and Isabella Turilli / Council on Foreign Relations (CFR) |
| Monroe Doctrine, 1823 – Milestones in the History of U.S. Foreign Relations – Office of the Historian | N/A / Office of the Historian, U.S. Department of State | N/A |
| New Foreign Direct Investment in the United States | U.S. Bureau of … | Jason Sutterley, Ryan Smith, Connie O’Connell / U.S. Bureau of Economic Analysis (BEA) |
| New report: EU-Mercosur trade agreement a disaster for people and the environment | N/A / BothENDS | N/A |
| Playing with fire – Brazil’s dilemma in the EU-Mercosur trade agreement | Frederik Stender / German Institute of Development and Sustainability (IDOS) | N/A |
| Report on Foreign Direct Investment, First Quarter of 2024 – Banco Central | N.v.t. / Banco Central de la República Argentina (BCRA) | N.v.t. |
| Oorsprongsregels in Vrijhandelsakkoorden in Europa en Amerika: Kwesties en Gevolgen voor de EU-Mercosur Interregionale Associatieovereenkomst | K. Suominen, A. Estevadeordal / Inter-Amerikaanse Ontwikkelingsbank (IADB) | https://doi.org/10.18235/0011087 |
| Simulatie van de Impact van Banengroei op Armoede: Gevolgen voor de Europese Sociaal Doelstellingen | Sümeyra Akarçeşme, Bea Cantillon, András Gábos, Brian Nolan, István György Tóth / Cogitatio Press | DOI: 10.17645/si.9903 |
| Verklaring Rolf J. Langhammer: Mercosur-akkoord dringend nodig – Kiel Instituut | Rolf J. Langhammer / Kiel Instituut voor de Wereldeconomie | N.v.t. |
| Versterking van de Handhaving van Handels- en Duurzaamheidshoofdstukken in de Vrijhandelsakkoorden van de Europese Unie: Heroverweging van het Debat over Sancties – Europees Recht Instituut | N.v.t. / Europees Recht Instituut | https://nl.ambafrance.org/Non-paper-from-the-Netherlands-and-France-on-trade-social-economic-effects-and |
| Studie – Analyse van de overeenkomst tussen de Europese Unie en Mercosur – Anna Cavazzini | Dr. Luciana Ghiotto, et al. / Anna Cavazzini MEP, De Groenen/EVA, PowerShift e.V. | https://www.greens-efa.eu |
| Duurzaamheidsobstakels in het EU–Mercosur Vrijhandelsakkoord – IRIS Unina | R.P., F.V., C.A., M.A. / N.v.t. | N.v.t. |
| De BRICS+: economische alliantie of toekomstig privékamp van grondstoffen? – Polytechnique Insights | N.v.t. / Institut Polytechnique de Paris | N.v.t. |
| De BRICS+: Op weg naar grenzeloze dominantie van de grondstoffenmarkten? – IRIS | Emmanuel Hache / IRIS (Instituut voor Internationale Betrekkingen en Strategieën) | https://www.iris-france.org/en/186697-les-brics-vers-une-domination-sans-limites-sur-les-marches-des-matieres-premieres-2/ |
| Het EU-Japan Economisch Partnerschapsakkoord – Europees Parlement | Sonali Chowdhry, André Sapir, Alessio Terzi (Bruegel) / Europees Parlement | N.v.t. |
| De EU en een Zuid-Amerikaanse handelsblok bereiken een gigantisch handelsakkoord na 25 jaar onderhandelingen | N.v.t. / The Associated Press | N.v.t. |
| De EU heeft een draaiboek om risico’s van China te beperken. Werkt het? – Brookings Institution | Daniel S. Hamilton, Melanie W. Sisson, Mary E. Gallagher, Angela Stent / Brookings Institution | N/B |
| De splitsing EU-Mercosur: een democratische kaping – Friends of the Earth Europe | Julie Zalcman / Friends of the Earth Europe | www.friendsoftheearth.eu |
| De EU-Mercosur Overeenkomst – Grimaldi Alliance | N/B / Grimaldi Alliance | N/B |
| De Europese Unie: instellingen, processen en bevoegdheden – Alles wat je altijd wilde weten over Europese Unie gezondheidsbeleid maar niet durfde te vragen – NCBI Bookshelf | Greer SL, Fahy N, Rozenblum S, et al. (redacteuren) / European Observatory on Health Systems and Policies | N/B |
| De federale kenmerken van de EU: lessen uit Canada – IDEAS/RePEc | Amy Verdun / Cogitatio Press | DOI: 10.17645/pag.v4i3.598 |
| De impact van oorsprongsregels op handel – Kommerskollegium | N/B / National Board of Trade (Kommerskollegium) | N/B |
| De Mercosur – EU-overeenkomst en decarbonisatie – CAF | N/B / CAF (Ontwikkelingsbank van Latijns-Amerika en het Caribisch gebied) | N/B |
| De machten achter de planeetvernietigende EU-Mercosur handelsdeal – Friends of the Earth Europe | N/B / Friends of the Earth Europe | N/B |
| De handelspijler van de EU-Mercosur Partnerschapsovereenkomst | Wetgevende Treinrouteplanning | Gisela Grieger / Europees Parlement |
| Handelsaspecten van China’s aanwezigheid in Latijns-Amerika en het Caribisch gebied – Europees Parlement | Werner Raza, Hannes Grohs (ÖFSE) / Europees Parlement | N/B |
| Handelsaspecten van de EU-Mercosur Associatieovereenkomst – Europees Parlement | Jan Hagemejer (CASE), Andreas Maurer (Universiteit Innsbruck), Bettina Rudloff (SWP), Peter-Tobias Stoll (Universiteit Göttingen), Stephen Woolcock (LSE), Andréia Costa Vieira, Kristina Mensah, Katarzyna Sidło / Europees Parlement | N/B |
| Handel ten koste van industrialisatie? – Boston University | N/B / Boston University Global Development Policy Center | www.bu.edu/gdp |
| Handel ten koste van industrialisatie? Contexten en vooruitzichten van de EU-MERCOSUR Overeenkomst | N/B / Boston University Global Development Policy Center | N/B |
| Trump verlaagt invoerrechten op Braziliaans rundvlees, koffie en fruit met 10% | Laatste marktnieuws – Argus Media | N/B / Argus Media group |
| HET ECONOMISCHE EN GEOPOLITIEKE POTENTIEEL VAN DE EU-MERCOSUR HANDELSOVEREENKOMST ONTSLUITEN | FGV Europe | Mariana Fleischhauer Corrêa Da Costa, Pietro Regazzoni / FGV Europe |
| Gezamenlijke oproep van EU-boeren- en agrarische werknemersorganisaties om zich te verzetten tegen de EU-Mercosur handelsakkoord – European Coordination Via Campesina | N/B / European Coordination Via Campesina (ECVC) | N/B |
| VF_Belangrijke inzichten in de definitieve EU-Mercosur overeenkomst jan 2025 | N/B | N/B |
| Wat zijn de gevolgen van de EU–Mercosur vrijhandelsovereenkomst? | N/B / Center for Strategic and International Studies (CSIS) | N/B |
| Wat zijn de gevolgen van de EU–Mercosur vrijhandelsovereenkomst? – CSIS | N/B / Center for Strategic and International Studies (CSIS) | N/B |
| Wat kan federalisme ons leren over de Europese Unie? – Chatham House | N/B / Royal Institute of International Affairs (Chatham House) | N/B |
| Waarom hebben Brazilië, Rusland, India en China BRICS nodig? | Alexander Gabuev, Andrey Movchan, Petr Topychkanov, Sergei Vasiliev / Carnegie Russia Eurasia Center | N/B |
| Waarom Frankrijk de EU-Mercosur overeenkomst moet heroverwegen – European Policy Centre | N/B / European Policy Centre | N/B |
| Wereld Investeringsrapport 2025: Internationale investeringen … – UNCTAD | N/B / United Nations Conference on Trade and Development (UNCTAD) | https://shop.un.org |
| Gids over het Amerikaanse gegeneraliseerde preferentiestelsel (GSP) | N/B | N/B |
